Badania z wykorzystaniem tzw. „wykrywacza kłamstw” stają się coraz popularniejsze w naszej części świata. W Stanach Zjednoczonych wyniki takich badań mogą nawet posłużyć jako dowód w sprawie. W naszej części świata zazwyczaj badanie wariografem, w sprawach karnych, stanowi jedynie dowód pomocniczy, który nie może być brany pod uwagę w trakcie samej rozprawy. Dużo się jednak mówi o takich badaniach, poligraf chętnie wykorzystywany jest na przykład jako narzędzie do wykrywania niewierności małżonków. Na czym polega jednak jego działanie?

Badanie podstawowych funkcji życiowych

Naukowcy doszli niegdyś do wniosku, że człowiek nie do końca jest w stanie kontrolować swoje podstawowe parametry życiowe w różnych sytuacjach, które go spotykają. Na przykład strach objawia się krótkim i szybkim oddechem oraz przyspieszeniem tętna. Nie mamy zbyt dużego wpływu na te reakcje, nawet jeśli jesteśmy uodpornieni na stres. Naukowcy zauważyli, że podobne zmiany można zaobserwować kiedy człowiek kłamie. W efekcie poligraf to tak naprawdę zestaw czujników, które mierzą nasze tętno, ciśnienie, a do tego rezystancję skóry (przewodzenie elektryczności). Monitoruje się także oddech człowieka poddawanego badaniom. Po latach testów określono pewne normy, czyli typowe wartości tych parametrów, będące fizyczną reakcję na kłamstwo rodzące się w naszej głowie. Badanie może wydać się więc dość proste, ale formuła takiego testu wymaga jednak dość ścisłego podejścia do tematu. Jak to wygląda w praktyce?

Zestaw odpowiednio sformułowanych pytań

Aby sprawdzić prawdomówność badanej osoby należy oczywiście zadawać pytania związane z danym badaniem. Problem polega jednak na tym, że odczyty są wiarygodne (a przynajmniej tak się uważa) jedynie wtedy, gdy odpowiedzi na pytania są w formie „Tak” lub „Nie”. Co to oznacza w praktyce? Wykorzystując poligraf do badania nie można zadać pytania w postaci „Z kim zdradziłeś swoją żonę?” lub „Ile razy spałeś z Agnieszką K.?”. Dłuższe, bardziej złożone odpowiedzi, które są wymuszone przez takie pytania powodują, że wyniki testów nie są wiarygodne. Trzymając się poniższych przykładów, pytania powinny być zadane więc w następujący sposób: „Czy zdradziłeś swoją żonę z Agnieszką K.?” lub „Czy spałeś z Agnieszką K. dwa razy?”, a odpowiedzi mogą być jedynie twierdzące lub przeczące.

Zespół specjalistów z Instytut Badań Wariograficznych, który wykonuje tego typu testy, skrupulatnie przygotowuje zestawy pytań, przeprowadza pytania kontrolne mające na celu skalibrowanie urządzenia, a po wykonaniu badania analizuje wyniki, najczęściej z pomocą nowoczesnych technologii, czyli komputerów.

 

Tomasz Grabkowski,  Komitet Metodyki Badań Instytutu Badań Wariograficznych